Đây là lễ hội có quy mô cấp vùng được tổ chức mỗi năm một lần vào các ngày 9,10/2 âm lịch thu hút rất nhiều du khách. Đền Bạch Mã hiện ở Thôn Tân Hà xã Võ liệt huyện Thanh Chương. Đền là nơi thờ tướng quân Phan Đà, người có công lớn giúp Lê Lợi đánh đuổi quân Minh ở thế kỷ 15. Đền Bạch Mã do nhà vua ra chiếu chỉ tạo lập và liệt vào hàng “điển lễ quốc tế”. Trước đây lễ hội ở Đền do quan triều đình về làm chủ tế. Đền Bạch Mã được đánh giá là một trong 4 ngôi đền đẹp và linh thiêng nhất xứ Nghệ và đã được xếp hạng “di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật” cấp Quốc gia từ năm 1994. Từ năm 2000 Ngành VHTT TT- DL  tỉnh và huyện Thanh Chương đã khôi phục lễ hội, tổ chức vào các ngày 9, 10/2 âm lịch và đầu tư trùng tu nâng cấp, mở rộng khuôn viên và mua sắm nhiều đồ tế khí nên hiện đền càng có quy mô lớn và lễ hội năm nay đã thu hút hàng vạn lượt du khách. Với các giá trị văn hóa đặc sắc tiêu biểu, năm 2020, Lễ hội Đền Bạch Mã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo diễn biến của sự kiện, trước lúc diễn ra các lễ tế thần tại quần thể Đền Bạch Mã, chiều ngày 17/3 ( tức ngày 8/2 ), các đồng chí lãnh đạo huyện, phòng văn hoá cùng lãnh đạo chính quyền địa phương 2 xã Thanh Long và Võ Liệt đã tổ chức lễ dâng hương, dâng hoa tại phần mộ của tướng Phan Đà nằm trên địa bàn xóm Long Biên xã Thanh Long. Sáng ngày 18/3 tức ngày 9/2 âm lịch, Huyện đã tổ chức thi đấu các môn thể thao như bóng chuyền nam, kéo co nữ, đập niêu, vật cù, bình, xướng, thơ họa và thư pháp; gian hàng trưng bày, giới thiệu và bán các sản phẩm ocop và các đặc sản của địa phương. Ở phần hội, môn bóng chuyền nam năm nay có 5 đội tham gia và được lựa chọn những đội tuyển, vận động viên tiêu biểu đến từ các địa phương, đơn vị trong và ngoài huyện nên đã thu hút đông đảo khán giả đến xem và cổ vũ. Riêng môn vật cù đã trở thành một hoạt động văn hóa đặc sắc chỉ có riêng ở lễ hội đền Bạch Mã, thể hiện tinh thần thượng võ của dân tộc có sự tham gia của 6 đội.  Ngoài ra, các hoạt động kéo co, đập niêu,…cũng được tổ chức với nhiều đổi mới, thu hút đông đảo nhân dân đến than gia và cổ vũ.

Một số hoạt động tại lễ hội Đền Bạch mã.

Song song với các hoạt động trên, UBND huyện cũng đã tổ chức các gian hàng trưng bày, giới thiệu, quảng bá các sản phẩm OCOP của huyện. Đây là các sản phẩm mang tính đặc sản của địa phương, tạo điều kiện cho du khách mua sắm, thưởng thức các sản vật của quê hương Thanh Chương. Vào lúc 10h30 ngày 18/3, các đồng chí Nguyễn Hải Dương - Tỉnh uỷ viên - Bí thư huyện uỷ - Chủ tịch HĐND huyện, Nguyễn Văn Quế - Phó bí thư thường trực huyện uỷ, Nguyễn Văn Chiến - Phó Chủ tịch UBND huyện cùng đại diện một số phòng, ngành cấp huyện đã về dâng hương, dâng hoa tại Phủ ngoại ở thôn Minh Tân xã Võ Liệt để bày tỏ lòng thành kính đối với các bậc cao nhân, tạ ơn công lao sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ thần và cũng để phô trương thanh thế của làng.

Lễ rước long ngai bài vị của Thần Phan Đà về phủ ngoại.

Chiều ngày 18/3 là lễ rước long ngai bài vị của thần Bạch mã về Phủ ngoại là nơi thờ cha mẹ tướng quân Phan Đà. Đoàn rước đi qua nhiều thôn của xã Võ Liệt trên một quãng đường khoảng 5 km. Với sự tham gia của hơn 1000 cán bộ và nhân dân trên địa bàn xã Võ Liệt. Khi đi qua các thôn, đoàn đã dừng lại để cán bộ và nhân dân bái tại Đây là hoạt động thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn và sự tri ân sâu sắc đối với tướng quân Phan Đà, người có công lớn với dân với nước. Đây là nét riêng biệt trong lễ rước thần đền Bạch Mã, thể hiện sự tôn kính, tri ân của nhân dân đối với Ngài.

Lễ cáo yết tại Đền.

Vào lúc 17h ngày 18/3, đã diễn ra lễ Lễ yết cáo tại Đền. Đây là một trong những nghi thức nhằm kính cáo với thần Bạch Mã xin phép mở các hoạt động tiếp theo của lễ hội. Ban tổ chức lễ hội cùng các bậc cao niên trong ban nghi lễ đã thành kính, kính dâng lên thần Bạch Mã chương trình lễ tế thần vào ngày 10/3.

Lễ tế thần diễn ra theo nghi thức cung đình, trang nghiêm.

Sáng ngày 19/3 tức ngày 10/2, Huyện Thanh Chương đã long trọng tổ chức lễ tế thần tại Đền với sự tham dự của các đồng chí Quách Thị Cường - Phó Giám đốc Sở VH-TT, Nguyễn Hải Dương - Tỉnh uỷ viên - Bí thư Huyện uỷ - Chủ tịch HĐND huyện, Nguyễn Văn Quế - Phó Bí thư Thường trực huyện uỷ, Trình Văn Nhã - Phó Bí thư huyện uỷ - Chủ tịch UBND huyện, các đồng chí trong Ban Thường vụ, BCH huyện uỷ; trưởng, phó các phòng ngành UBND huyện, các tổ chức chính trị xã hội, các cơ quan, đơn vị trên địa bàn. Lễ tế thần Phan Đà diễn ra theo phong tục truyền thống, đầy đủ và trang nghiêm. Mặc dù thời tiết không thuận lợi nhưng nhờ làm tốt công tác chuẩn bị từ đội hành lễ, đội trống …nên đã góp phần làm cho buổi lễ diễn ra thành công. Tại buổi lễ, ngoài tỏ lòng thành kính biết ơn sâu sắc tới tướng quân Phan Đà và các vị thần linh đã có nhiều công lao, đóng góp cho quê hương, đất nước, đồng thời mong muốn Ngài tiếp tục phù hộ, độ trì cho quốc thái dân an, làm ăn phát triển, nhà nhà ấm no và hạnh phúc. Sau phần tế lễ, đoàn đại biểu của tỉnh, huyện và du khách thập phương về dự lễ đã dâng hương, tưởng niệm tướng quân Phan Đà.

Các đại biểu dâng hương, tưởng niệm tướng quân Phan Đà.

Giữ gìn phát huy giá trị di tích, tổ chức lễ hội truyền thống Đền Bạch Mã là một việc làm thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, tỏ lòng biết ơn đối với các bậc tiền nhân đã có công với muôn dân trăm họ. Là việc làm thiết thực phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của quê hương, đất nước có tác dụng giáo dục sâu sắc đối với mọi tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ. Mặt khác việc khôi phục và phát huy lễ hội Đền Bạch mã còn là điều kiện để giao lưu, hội nhập giữa xã Võ Liệt nói riêng và huyện Thanh Chương nói chung với mọi miền đất nước, góp phần kết nối và thúc đẩy ngành du lịch huyện nhà phát triển.

                                                                                                                                Lan Anh - Trung tâm VHTT&TT huyện